Historia Muzeum
Początki kolekcjonerstwa w Rybniku można odnieść do okresu dwudziestolecia międzywojennego, a mianowicie do kolekcji ks. Emila Drobnego ze Zgromadzenia Księży Werbistów. Kolekcja ta uległa rozproszeniu w okresie II wojny światowej.
Początki Zbiorów Muzealnych należy datować na drugą połowę lat 50. XX wieku. W 1957 roku powstał Społeczny Komitet Organizacyjny Zbiorów Muzealnych Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej, zaś 23 stycznia 1958 roku w sali Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Rybniku odbyła się uroczystość z okazji otwarcia placówki muzealnej, nazwanej oficjalnie „Zbiory Muzealne Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej”. Dysponowała ona wówczas 3 niewielkimi pomieszczeniami kamienicy mieszczącej się przy ulicy Rynek 17, gdzie przeniesiono zbiory gromadzone dotychczas w gmachu Powiatowej Biblioteki Publicznej w Rybniku. Placówka czynna była dwa dni w tygodniu tj. we wtorki w godzinach od 15 - tej do 18-tej i w środy od 9-tej do 13-tej. Opiekunem z urzędu został Witold Iwanek. W skład komitetu weszli między innymi: Paweł Zientek, Paweł Peterek, inż. Karol Tchórzewski, Bolesław Żywot, Helena Sakowska, Fryderyk Pietrzyk, Stanisław Pieles, dr Alfons Mrowiec, Maksymilian Basista. Równocześnie powstał tymczasowy, doraźny Komitet Organizacyjny w składzie: Bolesław Żywot, Helena Sakowska, inż. Karol Tchórzewski, Stanisław Pieles. W pierwszych latach działalności, kierownictwo placówki zainicjowało akcję mającą na celu pozyskanie jak największej ilości lokalnych pamiątek. Akcja spotkała się z pozytywnym odzewem ze strony wielu regionalnych i ogólnopolskich muzeów, lokalnych artystów oraz mieszkańców regionu. W konsekwencji zasoby rybnickiej placówki uległy znacznemu rozszerzeniu. Z drugiej jednak strony, od chwili swego powstanie borykała się ona z olbrzymimi problemami finansowymi. Jej pierwszy kierownik – Ryszard Wenglorz – próbował polepszyć sytuację finansową instytucji, prosząc o dotacje Ministerstwo Kultury i Sztuki, lokalne władze i działające w regionie zakłady przemysłowe. Bardzo często jednak jego prośby spotykały się z nieprzychylną reakcją, w skutek czego sytuacja placówki nie uległa poprawie.
W 1961 roku Prezydium Powiatowej i Miejskiej Rady Narodowej w Rybniku rozważało likwidacje rybnickiej placówki, ewentualnie przeniesienie jej zbiorów do Domu Kultury w Żorach. Ostatecznie jednak w Rybniku pozostawiono instytucja muzealną, borykającą się nadal z problemami finansowymi i organizacyjnymi. Rok później eksperci Muzeum Górnośląskiego z Bytomia (któremu formalnie podlegała rybnicka placówka) zaproponowali włączenie „Zbiorów Muzealnych Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej” do sieci Muzeów Państwowych. Aby jednak ostatecznie tego dokonać, rybnickiej placówce należało nadać statut oraz przenieś jej siedzibę do lokalu odpowiadającego kryteriom Muzeum Państwowego. Nadanie statutu, jaki i przekazanie nowej siedziby leżało w gestii rybnickiej rady narodowej, ta zaś nie była szczególnie zainteresowana zmianą statutu prawnego instytucji. Co prawda w 1964 roku przyjęła uchwałę o powołaniu Muzeum w Rybniku, jednak statut Muzeum Państwowego rybnicka placówka otrzymała dopiero w kwietniu 1970 roku.
Kierownik Muzeum – Ryszard Wenglorz – pisał: Uchwałą nr 22/101/70 z dnia 8.I.1970 r., Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Rybniku uchwaliło przekazać Muzeum w Rybniku, prowadzone do dnia 31.XII.1969 r. jako Zbiory Muzealne Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej do kompetencji Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Rybniku, w terminie do 31 stycznia 1970 r. Po zatwierdzeniu statutu Muzeum przez Ministra Kultury i Sztuki w kwietniu 1970 r., Prezydium Miejskiej Rady Narodowej uchwałą Nr 39/122 z dnia 29 kwietnia 1970 r. zatwierdziło Muzeum w Rybniku, z przejęciem zadań i środków finansowych, wyznaczając termin wykonania uchwały na dzień 15 maja 1970 r. Po przeprowadzeniu kapitalnego remontu i adaptacji budynku starego ratusza dla celów muzealnictwa, Muzeum zostało w dniu 26 marca 1970 r. […] uroczyście otwarte [już wcześniej jednak, bo w grudniu 1968 r. Zbiory Muzealne… miały siedzibę w ratuszu – dop. red.]. Nadzór merytoryczny nad przekształconą placówką należał do Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, a bezpośredni do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Rybniku. Siedzibą Muzeum było miasto Rybnik, a terenem działalności ówczesny powiat rybnicki i tereny sąsiednie w granicach Rybnickiego Okręgu Węglowego.
W otwarciu uczestniczyli m.in.: doc. Józef Ligęza - dyrektor Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, mgr Adam Kudła - Konserwator Wojewódzki Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, Franciszek Ryś Z-ca Kierownika Wydziału Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, Bolesław Żywot - Inspektor Szkolny w Rybniku, Jan Bujak dyrektor ekonomiczny Technikum Górniczego w Rybniku, Marian Blyj Sekretarz Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Rybniku, Helena Sakowska - Kierownik Powiatowej Biblioteki Publicznej w Rybniku, Jadwiga Pierzyna - Kierownik Referatu Kultury w Miejskiej Radzie Narodowej w Rybniku, Katarzyna Jabłońska - Kierownik Wydziału Kultury Miejskiej Rady Narodowej w Rybniku, Leon Wachtarczyk z Frontu Jedności Narodu w Rybniku, Zygfryd Pielorz - Kierownik Szkoły Podstawowej w Zamysłowie, Rufin Zieleźny, redaktor tygodnika "NOWINY", inż. Władysław Muślnicki pracownik Rybnickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego w Rybniku, Ryszard Wenglorz Kierownik Muzeum w Rybniku, pracownicy Muzeum - Józef Czajka i Józef Jordan.
Dział Historii gromadził zbiory dokumentujące dzieje Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej.
Dział Kultury Regionu gromadził zbiory z zakresu kultury dawnych społeczeństw zamieszkujących region ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej, kultury ludowej oraz grup zawodowych, współczesnej twórczości plastycznej, zawodowej i amatorskiej.
Dział Górnictwa Węgla gromadził zbiory dotyczące rozwoju górnictwa węglowego z terenu Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej oraz zbiory z zakresu geologii i paleontologii. W 1975 roku zostało podpisane "Porozumienie Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Górnictwa Oddział Rybnik z Muzeum w Rybniku" wspomagające gromadzenie zbiorów górniczych, ich opracowywanie, organizowanie wystaw, konferencji i konkursów.
Pozyskiwanie zbiorów następowało w formie darów, przekazów, zakupów, depozytów i konkursów. Biblioteka wewnętrzna gromadziła pozycje książkowe i czasopisma związane z profilem placówki. Generalnie Muzeum określone zostało jako instytucja o charakterze naukowo-badawczym i oświatowym, działająca na podstawie Ustawy z dnia 15 lutego 1962 roku "O ochronie dóbr kultury i o muzeach" oraz w oparciu o przepisy statutu.
W 1980 roku w związku z wprowadzoną specjalizacją muzeów województwa katowickiego Zarządzeniem nr 3/1980 Prezydenta Miasta Rybnika z 9 kwietnia 1980 roku został uchwalony nowy statut zmieniający organizację Muzeum w porozumieniu z Ministerstwem Kultury i Sztuki. Wprowadzony został nowy Dział Historii Rzemiosła, który gromadził zbiory z zakresu rzemiosła wiejskiego, cechowego i wędrownego od czasów najdawniejszych do współczesności z terenu Górnego Śląska i Zagłębia. Dwa działy merytoryczne dotąd odrębne, zostały połączone w jeden jako Dział Historii i Kultury Regionu, który gromadził i opracowywał zbiory z zakresu archeologii, historii (z uwzględnieniem historii przemysłów), etnografii i sztuki ziemi rybnickiej od czasów najdawniejszych do współczesności. Ponadto został utworzony Dział Naukowo-Oświatowy zajmujący się działalnością oświatową oraz dokumentujący i popularyzujący prace Muzeum. Siedzibą Muzeum było nadal miasto Rybnik z bezpośrednim nadzorem Prezydenta Miasta Rybnika.
Następna zmiana statutu nastąpiła w 1992 roku. Uchwała Nr 215/XXVIII/92 Rady Miasta Rybnika z 10 czerwca 1992 roku, utrzymała w mocy organizację, cele i zadania Muzeum, lecz jako jednostki organizacyjnej kultury stanowiącej własność komunalną miasta, stosownie do Ustawy z dnia 8 marca 1990 roku "O samorządzie terytorialnym".
Ustawa z 21 listopada 1996 roku "O muzeach", określa muzeum jako jednostkę organizacyjną nie nastawioną na osiąganie zysku, której celem jest trwała ochrona dóbr kultury, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej i światowej, kształtowania wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie kontaktu ze zbiorami.
Nasze zadania są niezmiennie takie same, tj.:
• gromadzenie dóbr kultury w statutowo określonym zakresie;
• katalogowanie i naukowe opracowywanie muzealiów;
• przechowywanie gromadzonych dóbr kultury w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych;
• zabezpieczanie i konserwację muzealiów oraz w miarę możliwości zabezpieczanie stanowisk archeologicznych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody;
• urządzanie wystaw;
• organizowanie i prowadzenie badań, ekspedycji naukowych oraz prac wykopaliskowych;
• prowadzenie działalności edukacyjnej;
• udostępnianie zbiorów do celów naukowych i edukacyjnych;
• zapewnianie właściwych warunków zwiedzania i korzystania ze zbiorów;
• prowadzenie działalności wydawniczej.
Placówką kieruje dyrektor. Kolejno funkcje tę sprawowali: Ryszard Wenglorz do 13.IX.1972 r., Werner Pierzyna do 28.II.1973 r., Irena Bukowska-Floreńska od 1.III.1973 r. do 31.I.1978 r., Genowefa Grabowska od 1.III.1978 r. do 30.XII.2004 r., Bogdan Kloch od 1.I.2005 r.
Bezpośredni nadzór nad Muzeum sprawuje Rada Miasta Rybnika, a ogólny Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Działalnością podstawową w Muzeum zajmują się: dokumentaliści, asystenci, adiunkci, kustosze, starsi kustosze, kustosze dyplomowani oraz specjaliści w innych zawodach związanych z działalnością muzealną. Tworzą grupę zawodową muzealników. O porządek i bezpieczeństwo dbają wykwalifikowani opiekunowie ekspozycji muzealnych pracownik techniczny oraz służba ochrony.
Od 1995 roku po remoncie kapitalnym i rozbudowie Starego Ratusza prezentujemy 3, wystawy stałe oraz corocznie od 6 do 8 wystaw czasowych o różnorodnej tematyce ze zbiorów muzealnych i kolekcji prywatnych. Wypożyczamy nasze zbiory na wystawy do innych muzeów na terenie kraju i za granicę. Wystawy stałe, zostały zaprezentowane w nowej aranżacji plastycznej i w nowym sprzęcie wystawienniczym. Łącznie z ciągami komunikacyjnymi i holami powierzchnia wystawiennicza wynosi 600 m2 a ogólna 1742 m2. W holu na I piętrze organizowane są cykliczne koncerty kameralne, recitale, spotkania autorskie i inne uroczystości. Drugie piętro budynku zajmuje administracja i różnorodne pracownie.
Znacząca liczba eksponatów została poddana konserwacji w pracowniach specjalistycznych. Biblioteka wewnętrzna zawiera pozycje książkowe i czasopisma związane z profilem placówki. Odpowiadamy na kwerendy, udzielamy konsultacji wszystkim zainteresowanym. Jesteśmy otwarci na wszystkie formy współpracy.
Mamy nadzieję na dalszy pomyślny rozwój placówki dzięki przychylności władz miasta i jego mieszkańców.
